Ακολουθώντας λοιπόν τη λενινιστική παραίνεση πρέπει να προσπαθήσουμε να δούμε το σημερινό "ιστορικό πλαίσιο" και επομένως τη σημασία του "εθνικού" μέσα σε αυτό.
Είναι βεβαίως προφανές ότι ούτε ο χώρος, ούτε φυσικά οι υποκειμενικές δυνατότητες του υποφαινόμενου συνηγορούν σε μια ολοκληρωμένη ή έστω ικανοποιητική παρουσίαση ενός τόσο σημαντικού ζητήματος. Αναγκαστικά λοιπόν θα περιοριστούμε σε κάποιες νύξεις. Άλλωστε σκοπός αυτού του σημειώματος δεν είναι να κλείσει τη σχετική συζήτηση, αλλά να συνεισφέρει όσο είναι δυνατόν μέσα σε ένα ήδη "πολωμένο" κλίμα μεταξύ συντρόφων...
Σύμφωνα με πάρα πολλούς σχολιαστές, η σημερινή πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από την "αναβίωση" των εθνικισμών στην Περιφέρεια και του ρατσισμού/φασισμού στο Κέντρο της παγκόσμιας καπιταλιστικής διάταξης. Εδώ φυσικά μας απασχολεί μόνο το πρώτο από τα δυο φαινόμενα, αν και δεν θα ήταν παράδοξη η παράλληλη εξέτασή τους (παράδοξος αντιθέτως θα ήταν ο παραλληλισμός τους...).
Οι περισσότεροι λοιπόν σχολιαστές αρκούνται στο στιγματισμό του "εθνικισμού" χωρίς να νοιαστούν να δώσουν κάποια πειστική ερμηνεία για τις πραγματικές του ρίζες, και άρα την προοπτική και τη σημασία του. Έτσι για κάποιους, "υπεύθυνο" αυτής της αναβίωσης, κυρίως στις πρώην "σοσιαλιστικές" χώρες, θεωρείται το "κακό σταλινικό παρελθόν τους", το οποίο ακριβώς "εξέθρεψε τους εθνικούς ανταγωνισμούς"... Όμως, αυτού του είδους οι ερμηνείες "βλέπουν" τα κοινωνικά φαινόμενα ως διαθέσεις των μαζών, που μπορούν να εκτραφούν ή να καταπνιγούν στο επίπεδο ή μάλλον στο εποικοδόμημα των ιδεολογιών.
Τέλος, γαι τη περίφημη "αναβίωση", κανείς τους δεν μας διαφωτίζει σε ποιές ιστορικές αναλογίες αναφέρεται και κυρίως σε ποιο σημείο υπάρχει ομοιότητα ή αναλογία ανάμεσα στο "ιστορικό κοινωνικό υποκείμενο" του μοντέρνου "εθνικισμού" και το σημερινό κοινωνικό υποκείμενο που στηρίζει ή προωθεί "εθνικά αιτήματα"..., ώστε να συμπεράνουμε αν πρόκειται για επανάληψη ή για κάτι εντελώς νέο.
Βέβαια είναι αλήθεια πως τα σημερινά εθνικά κινήματα (και σε αυτό τουλάχιστον συμφωνούμε απόλιτα με τον Μπάλιμπαρ) δεν είναι παρά η προσπάθεια των αντίστοιχων εθνικών ομάδων να βελτιώσουν τη θέση τους στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, ανεβάζοντας την "πολιτική τιμή" του εθνικού τους χώρου... αλλά προς τι ο ψόγος;
Η οξυδερκής αυτή διαπίστωση του Μπάλιμπαρ μας μεταφέρει από τα σύννεφα της ιδεολογίας στο σταθερό έδαφος της Πολιτικής Οικονομίας (και όχι ασφαλώς της Οικονομίας...), από την οποία πρέπει να ξεκινήσουμε... Σήμερα λοιπόν φαίνεται σαν να έχει πάρει τη σκυτάλη του "διεθνισμού" το κεφάλαιο!! Τα συνθήματα της αυτοδιάθεσης και του αποχωρισμού δεν τα προωθούν επαναστατικές δυνάμεις, αλλά το διεθνές κεφάλαιο, το Τέταρτο Ράιχ και οι Η.Π.Α. Σε πολλές περιπτώσεις επίσης διαπιστώνουμε σύγκρουση εθνικών ή/και καρτικών ενοτήτων με αυτήν τη "διεθνιστική" ή μάλλον κοσμοπολίτικη κίνηση του κεφαλαίου.
Όμως, πρίν πάμε παρακάτω, να σημειώσουμε ότι αυτός ο κοσμοπολιτισμός του κεφαλαίου είναι κάλπικος όχι μόνο στο περιεχόμενο (καπιταλιστικός), αλλά και στη μορφή. Αυτό δηλαδή που προωθεί δεν είναι "το κεφάλαιο γενικά" (και άρα και τους όρους της ανατροπής του), αλλά η κυριαρχίας ορισμένων χωρών πάνω στις άλλες. Κυριαρχία εδώ δεν σημαίνει μόνο "οικονομία", αλλά και γλώσσα και πολιτισμικά μοντέλα και στρατιωτική απειλή. Με δυο λόγια: δεσποτισμός και εκμετάλευση.
Λαθεύουν επομένως όσοι (ακόμη και σήμερα) αντιμετωπίζουν τον ιμπεριαλισμό σαν το ασυνείδητο χέρι της ιστορίας που ωθεί την ανθρωπότητα ("αναπόφευχτα"... μέσω αδικιών) "πρός τα εμπρός", δηλαδή πιό κοντά στον κομμουνιστικό στόχο. Και αυτό για δύο κυρίως λόγους: Πρώτον, γιατί σήμερα πλεόν, από πολλές πλευρές, ανάπτυξη και βαρβαρότητα σχεδόν ταυτίζονται. Δεύτερον, γιατί η ανάπτυξη των μεν καθίσταται οιυτοπία ανάπτυξης για τους δε. Ενώ δηλαδή στις χώρες του Κέντρου τα "όρια" της ανάπτυξης έχουν εξαντληθεί (δημιουργώντας, όπως έχει παρατηρηθεί, μια κατάσταση "υπερπαραγωγής κοινωνικών σχέσεων" και επομένως αντίστοιχα φαινόμενα μηδενισμού και κάθε είδους μεταμοντερνισμού...), σε κάποιες άλλες καθίσταται ουτοπική ακόμα και η υπέρβαση των "ορίων" της φτώχιας (και αυτή η ουτοπία συμπληρώνεται συνήθως με μια άλλη: το θρησκευτικό φονταμενταλισμό...).
Αλλά ας ξανάρθουμε στον κοσμοπολιτισμό του κεφαλαίου. Ήδη από τη δεκαετία του 70 κάποιο μιλούσαν για τη σταδιακή επιβολή ενός "πολυεθνικού τρόπου παραγωγής". Σε αυτόν τον "τρόπο" παραγωγής συχνά ορθώνεται σαν εμπόδιο το ιστορικό εργαλείο εμπαίδωσης του ίσιου του καπιταλισμού, με δυο λόγια το εθνικό κράτος. Πράγματι, η καταστροφή μεγάλων καρατικών ενοτήτων για τον καλύτερο έλεγχο των υπό δημιουργία κρατιδίων, η προώθηση νέων ενοτήτων χωρίς ουσιαστική κοινωνική -και επομένως επαναστατική- συνοχή (τα διάφορα Ταμεία Συνοχής δεν επαρκούν...) συνιστούν σήμερα την κυρίαρχη τακτική του "πολυεθνικού" κεφαλαίου.
Σε αυτή λοιπόν την διαδικασία, το εθνικό κράτος άλλοτε παρουσιάζεται σαν εμπόδιο, και άλλοτε (η δημιουργία του) σαν το όχημα για την προώθηση των πολυεθνικών αυτών συμφερόντων. Όμως, όσοι μιλούν για ''πολυεθνικό" τρόπο παραγωγής ξεχνούν ότι αυτός ο "τρόπος" εκτείνεται μεν πάνω από χώρες και κυβερνήσεις σαν παγκόσμιο "νευρικό σύστημα'', από την άλλη όμως έχει πολύ συγκεκριμένα εθνικά και γεωγραφικά κέντρα, και άρα ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ. Δεν πρόκειται, λοιπόν, για πολυεθνικό τρόπο παραγωγής, αλλά για συγκεκριμένους εθνικούς ιμπεριαλισμούς. Επίσης δεν δημιουργεί (απλώς) μια παγκόσμια αστική τάξη και ένα παγκόσμιο προλεταριάτο, όπως θα ήθελαν οι "διεθνιστές'' (κι εμείς μαζί τους βεβαίως), αλλά μια σιδερένια ιεραρχική πυραμίδα χωρών που νέμονται τον ''παγκόσμιο κοινωνικό πλούτο'' ανάλογα με τη θέση τους σε αυτή. Ακριβώς δυσανάλογα δηλαδη.
Επομένως η τάση παγκοσμιοποίησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι ήδη πραγματικότητα, όμως η πραγματικότητα αυτής της παγκοσμιοποίησης δεν μπορεί να αναχθεί στο αναλυτικό δίπολο: παγκόσμια αστική τάξη - παγκόσμιο προλεταριάτο.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο, κατά τη γνώμη μας, βρίσκεται η διαφορά μεταξύ διεθνισμού και εθνικισμού. Πρόκειται δηλαδή για μια διαφορά ανάμεσα σε τάση και ιστορική πραγματικότητα.
Η υπόκλιση στην ιστορική "πραγματικότητα" (εν προκειμένω των εθνικών κρατών), με άλλα λόγια η υιοθέτηση του πραγματικού ως λογικού, προδίδει την πραγματικότητα, αφού η τελευταία δεν είναι παρά μια ατελής στιγμή της τάσης. Από την άλλη, η αδιαμεσολάβητη ιστορικά, απόλυτη υιοθέτηση της τάσης (των γενικών τάσεων) προδίδει και την τάση και την πραγματικότητα, εφόσον καθίσταται αναποτελεσματική στο επίπεδο της πραγματικότητας. Άλλωστε από τον Λένιν μάθαμε να αναλύουμε την τάση για να υπηρετήσουμε και επομένως να αλάξουμε την πραγματικότητα. Το αντίθετο κάνουν όσοι θέλουν να "γνωρίσουν" και όχι να αλλάξουν τον κόσμο... Από αυτήν τη σκοπιά λοιπόν, η ιστορική πραγματικότητα των εθνικών κρατών δεν μπορεί ούτε να απολυτοποιηθεί, ούτε βεβαίως να αγνοηθεί. Αυτό φυσικά δε σημαίνει και το ένα και το άλλο. Δηλαδή και ολίγον ¨διεθνιστές" και ολίγον "εθνικοί" (όπως κάνουν οι σαλτιμπάγκοι της επίσημης Αριστεράς..). Διαλεκτική δεν δημαίνει συγκερασμός...
Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι η σπουδαιότητα, η σημασία, του εθνικού κράτους, και επομένως όλων των κινήσεων γύρω από αυτό σήμερα.
Σε αυτό το σημείο ας κάνουμε μια ακόμη μεθοδολογική παρένθεση. Γράφει λοιπόν ο Μάρξ στο εισαγωγικό κεφάλαιο των Grundrisse: "...θα ήταν λοιπόν άβολο και λαθεμένο να αφεθούν οι οικονομικές κατηγορίες να διαδεχτούν η μία την άλλη με την ιστορική σειρά που υπήρξαν καθοριστικές. Η σειρά τους καθορίζεται, αντίθετα, από τη σχέση που έχουν μεταξύ τους μέσα στη σύγχρονη αστική κοινωνία, σχέση που είναι ακριβώς η αντίστροφη από εκείνη που εμφανίζεται σαν φυσική τους σχέση ή που αντιστοιχεί στη σειρά της ιστορικής εξέλιξης...". Άρα, λοιπόν, -όπως έλεγε πάλι ο Μάρξ- ο άνθρωπος εξηγεί τον πήθικο και όχι το αντίστροφο.
Επομένως η σπουδαιότητα του "εθνικού κράτους" δεν μπορεί αν εκτιμηθεί με βάση κάποια ιστοριογραφική εξέταση της πορείας του, αλλά με βάση τη σημερινή του σχέση με το παγκόσμιο κεφάλαιο, με βάση τη σημερινή του θέση στο πλέγμα των οικονομικών και πολιτικών συσχετισμών. Σε αυτό το σημείο η Α', η Β' και η Γ' Διεθνής δεν μπορούν να μας βοηθήσουν σε τίποτα. Ποιά λοιπόν είναι η σημερινλη πραγματικότητα των εθνικών κρατών μέσα στον... "καθολικό ναό" της παγκόσμιας καπιταλιστικής αγοράς; Μέσα σε αυτόν το "ναό" τα "στασίδια" δεν είναι ελεύθερα σε κάθε "πιστό", έχουν αντίθετα χαραγμένο πάνω τους το όνομα του σχεδόν μόνιμου κατόχου τους. Ο "ναός" είναι χωρισμένος σε πέντε κατηγορίες χωρών: Κέντρο, Περίμετρος κέντρου, Ημιπεριφέρεια, Περίμετρος περιφέρειας, Περιφέρεια.
Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι έρευνες διαφόρων μελετητών (Αρίγκι κ.α) Δείχνουν ότι τουλάχιστον από το 1930 ως σήμερα (με εξαίρεση την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα και εν μέρη την Ταϊβάν) καμιά χώρα δεν έχει βελτιώσει τη θέση της σε αυτήν την ιεραρχική κατάταξη, δεν έχει αλλάξει βαθμίδα ανάπτυξης. Καταλαβαίνει επομένως ο καθένας ότι πράγματι τα στασίδια είναι μόνιμα, ή ειπωμένο αλλιώς: η ανάπτυξη για τις χώρες εκτός Κέντρου είναι ουτοπία... Κάποτε ονόμαζαν αυτές τις πρνομιούχες χώρες "βιομηχανικές" ή "βιομηχανοποιημένες" και απέδιδαν σε αυτό τους το "χαρακτηριστικό" την αιτία της προνομιακής τους θέσης. Όμως σήμερα που οι ρόλοι αντιστρέφονται (το Κέντρο αποβιομηχανοποιείται και αντίθετα βιομηχανοποιούνται οι χώρες εκτός Κέντρου) αποδείχνεται το αβάσιμο αυτής της θεωρίας... Άλλοι προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτήν την ανισότητα μέσω της περίφημης "άνισης ανταλλαγής", αλλά και αυτή η ερμηνεία δεν υπήρξε ικανοποιητική... Όπως και να έχει, σε αυτόν εδώ τον χώρο οφείλουμε να τονίσουμε πως η ανισότητα αυτή ίσως έχει να κάνει με την ίδια την "καπιταλιστική εκκίνηση" κάθε χώρας, με τη διατήρηση και ενίσχυση μηχανισμών αποκλεισμού και περιθωριοποίησης κ.α, όμως το γεγονός είναι ότι το Κέντρο στηρίζεται σε τελευταία ανάλυση στο πολιτικό - στρατιωτικό του σύμπλεγμα και όχι απλώς στη "φυσική" πορεία της Οικονομίας. Ο καπιταλισμός και αν δεν πισεύει στην... "ελεύθερη αγορά"!! Τα στασίδια λοιπόν της παγκόσμιας καπιταλιστικής λειτουργίας δεν είναι αφαίρεση, και επομένως οι διαφορές, άρα και οι συγκρούσεις είναι πραγματικές και ζωτικής σημασίας. Το ίδιο και το εθνικό κράτος ή τα εθνικά ζητήματα.
Μέσα σε αυτήν την τελετουργάι δεν λειτουργούν μόνο οι οικονομικοί νόμοι, αλλά και οι πολιτικοί ή μάλλον οι στρατιωτικοί. Οι παγκόσμιες τιμές δεν είναι -μόνο- οικονομικές, αλλά και πολιτικές. Πώς μπορεί λοιπόν να υπάρχει ενιαίο "εθνικό ζήτημα" σε έναν κόσμο που, εξαιτίας του κεφαλαίου, του τρόπου ανάπτυξής του, δεν είναι ενιαίος; Παρ' όλα όσα λέγονται, δεν ζούμε σε ένα ενιαίο "πλανητικό χωριό". Άρα πώε μπορεί να εξισωθεί ο εθνικισμός του Κέντρου, που όχι τυχαία παίρνει σήμερα τη μορφή του ρατσισμού και του φασισμού, με τον εθνικισμό της Περιφέρειας, που συχνά αποτελεί το στοιχειώδη όρο αυτοσεβασμού και κοινωνικής αυτοπροστασίας; Πώς μπορεί να εξισωθεί ο πατριωτισμός του επιτιθέμενου με τον πατριωτισμό του αμυνόμενου;
Οι διάφοροι "συνεπείς διεθνιστές" μας θυμίζουν ένα σχετικά πρόσφατο καβγά εγγλέζων και βορειοιρλανδών αναρχικών στο Μπέλφαστ (1985), όπου οι εγγλέζοι αναρχικοί κατηγορούσαν για φιλομιλιταρισμό και μη τήρηση του γενικού αναρχικού συνθήματος "Κάτω όλοι οι στρατοί", τους ιρλανδούς συντρόφους τους, επειδή οι τελευταίοι δεν δέχονταν να συμπεριλάβουν σε αυτούς τους στρατούς και τον - εν δυνάμει στρατό, κατά τους εγγλέζους, τον ΙΡΑ. Αν προκαλεί χαμόγελα το παράδειγμα θυμηθείτε ότι στη χώρα μας ανάλογες στάσεις προκάλεσαν, και ας ελπίσουμε ότι δεν θα ξαναπροκαλέσουν, τραγωδίες...
Χρήστος Νάσιος Δεκέμβρης 1992 Περιοδικό CONVOY
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου