Λεόν Τρότσκι
Σύντροφοι πρέπει τώρα ν' ασχοληθώ μ' ένα ζήτημα που η σημασία του είναι αποφασιστική για την Ουκρανία κι αυτό είναι το εθνικό ζήτημα. Σας έχω ήδη πει πως, την πρωτοβολία σε τούτο το ζήτημα την είχε ο Βλαδιμίρ Ιλίτς. Τις παραμονές της αρρώστιας του χτύπησε τον ''κώδωνα του κινδύνου'' γιατί φοβόταν ότι σοβαρά λάθη μπορούσαν να γίνουν τόσο σ' αυτό όσο και στο αγροτικό ζήτημα. Κι ένιωσα πολύ έντονα τη δυνατότητα τέτοιων λαθών όταν διάβασα στην εφημερίδα τα σχετικά με την συνδιασκεψη της περιοχής του Λουγκάνσκ όπου αναφερόταν : ''Ο σύντροφος Ρακόφσκι έκανε μια εισήγηση πάνω στο εθνικό ζήτημα, αλλά η εισηγηση αυτή μας βρήκε απροπαράσκευους και δεν έγινε συζήτηση''.
Νομίζω πως ήταν στις ίδιες ειδήσεις ή κάπου αλλού (στον ''Κομμουνιστή'' ή τον ''Προλετάριο'') που διάβασα πως πολλοί σύντροφοι δεν καταλαβαίνουν γιατί μπαίνει πάλι ξανά σε συζήτηση το εθνικό ζήτημα. Πιστεύουν πως όσο γι' αυτούς αυτό το ζήτημα έχει πια ''λυθεί''. Πρέπει να σας πω την ίδια αντίληψη συνάντησα όχι μονάχα στη Μόσχα, όπου μερικοί σύντροφοι δεν καταλαβαίνουν πως είναι δυνατό τώρα, τον έκτο χρόνο της ύπαρξης του σοβιετικού κράτους των εργατών και των αγροτών, πού όλες οι εθνότητες είναι ελεύθερες, μπορούμε ξαφνικά να βάζουμε στην ημερήσια διάταξη του Συνεδρίου το εθνικό ζήτημα. Στο κάτω κάτω δεν το έχουμε λύσει από καιρό; Η Ουκρανία, η Γεωργία, το Αζερμπα'ι'τζάν,η Αρμενία είναι ελεύθερες δημοκρατίες κτλ. Τι άλλο χρειάζεται να γίνει;
Βέβαια, σύντροφοι, το εθνικό ζήτημα δεν είναι ο βασικός σκοπός μας. Ο σκοπός μας είναι ο κομμουνισμός. Το κοινωνικό και όχι το εθνικό ζήτημα είναι η βάση μας. Επομένως ούτε και η αγροτική οικονομία είναι ο σκοπός μας, αλλά η συγκεντρωμένη σοσιαλιστική παραγωγή, η υψηλή τεχνική, κλπ. Ωστόσο, η αγροτική οικονομία είναι ένα γεγονός, όχι ένα πρόγραμμα ή ένας σκοπός αλλά ένα γεγονός που το απαρτίζουν πολλά εκατομμύρια, δεκάδες και εκατοντάδες εκατομμύρια στρέμματα γης, αγροκτήματα και άνθρωποι και μια απρόσεχτη στάση απέναντι σ' αυτό το βασικό γεγονός θα αναποδογυρίσει όλο μας το πρόγραμμα. Αυτά τα δύο ζητήματα, το αγροτικό και το εθνικό, είναι πολύ συγγενικά. Εκφράζουν την ίδια εποχή.
Έχουμε, βέβαια, διακηρύξει πως θα καταργήσουμε την εθνική σκλαβιά, την ανισότητα κλπ. Έχουμε διακηρύξει πως κάθε εθνότητα έχει το δικαίωμα να τακτοποιήσει τις υποθέσεις της με το δικό της τρόπο, ως το σημείο μάλιστα να ξεχωρίσει κι' από το κράτος-ενώ, όπως ήταν φυσικό, βάλαμε πάνω απ' αυτό το δικαίωμα της επαναστατικής αυτοάμυνας. Όπου μια εθνική ομάδα συνδέει την τύχη της όχι με την εργατική τάξη αλλά με τον ιμπεριαλισμό, για να παλέψει εναντίον της εργατικής τάξης, ο νόμος της ταξικής πάλης, όπως στην περίπτωση της μενσεβίκης Γεωργίας, στέκεται πάνω από κάθε άλλο νόμο.
Όταν όμως το καθήκον της υπεράσπισης της επανάστασης πραγματοποιηθεί λέμε στους αγρότες και, τους μικροαστούς και στους καθυστερημένους εργάτες αυτής της εθνότητας: Δεν πρόκειται να έχουμε διαφορές μαζί σας, σύντροφοι, στο εθνικό ζήτημα.
Όχι μονάχα θα σας ''επιτρέψουμε'',όπως μερικές φορές ανάρμοστα ειπώθηκε, αλλά και θα σας βοηθήσουμε να ταχτοποιήσετε τα εθνικά σας ζητήματα με τον καλύτερο και ικανοποιητικότερο τρόπο. Θα σας βοηθήσουμε να συμμετάσχετε διαμέσου της δικής σας γλώσσας στα καλύτερα επιτεύγματα της ανθρώπινης κουλτούρας, γιατί αυτή είναι η ουσία της υπόθεσης. Δεν θα περιοριστούμε στο ''κανονίστε τα ζητηματά σας όπως θέλετε'', γιατί ο αγρότης είναι αβοήθητος και δεν ξέρει τι να κάνει, ιδιαίτερα μάλιστα ο αγρότης που ανήκει σε μικρό έθνος, χωρίς οίκτο καταπιεσμένο ιστορικά κι όταν βλέπει από πάνω του μια κρατική μηχανή, που μπορεί βέβαια ν' αποτελεί υπόθεση των εργατών και αγροτών, αλλά ωστόσο δεν δίνει καμιά προσοχή σ' αυτόν, στις εθνικές του ιδιομορφίες, στη γλώσσα του, στην καθυστερησή του, ε τότε νιώθει τον εαυτό του διπλά αβοήθητο κι αμήχανο.
Αποξένωση του Κόμματος που κυβερνάει και της κρατικής μηχανής από τον κύριο όγκο του πληθυσμού από την άποψη της γλώσσας είναι πολύ επικίνδυνη αποξένωση. Δεν μπορούμε να κρατήσουμε επιπόλαιη στάση απέναντι σ' ένα τέτοιο πολιτικό ''δεσμό'' όπως είναι η εθνική γλώσσα, ο καθημερινός λόγος ενός λαού. Αυτό το ζήτημα είναι σημαντικό για το σύνολο της Ένωσης και η σημασία του για την Ουκρανία είναι δέκα φορές μεγαλύτερη.
Στο γράμμα του συντρόφου Ρακόφσκι προς την περιφερειακή Συνδιάσκεψη του Ντόνετς βρήκα μιά ιδέα που μου φαίνεται αξιόλογη. Συνδέει το αγροτικό με το εθνικό ζήτημα. Αν επρόκειτο να δημιουργηθεί διάσταση ανάμεσα στο προλεταριάτο και τους αγρότες, αν η μπουρζουαζία κατάφερνε στο πρόσωπο των πολιτικών της πρακτόρων, των σοσιαλεπαναστατών και μενσεβίκων - ή άλλων πιο αποφασιστικών-να πάρει στα χέρια της την ηγεσία της αγροτιάς αυτό θα σήμαινε, όπως έγραφε όχι πριν πολύ καιρό ο Λένιν, εμφύλιο πόλεμο, εμφύλιο πόλεμο σ' όλο αυτό τον τομέα ως τη νίκη του προλεταριάτου στη Δύση, και μπορούμε να προσθέσουμε πως η έκβαση αυτού του πολέμου θα ήταν αμφίβολη για μας.
Αλλά, σύντροφοι, αν μια παρεξήγηση ανάμεσα στο προλεταριάτο και τους αγρότες είναι επικίνδυνη, είναι εκατό φορές επικίνδυνη όταν οι αγρότες δεν ανήκουν στην ίδια εθνότητα με εκείνη που στη παλιά μοναρχική Ρωσία κυβερνούσε, δηλαδή όταν οι αγρότες είτε Ουκρανοί είναι, είτε Γεωργιανοί, Αζερμπα'ι'τζανοί ή Αρμένιοι, είναι εκείνοι που πάντα βλέπουν στον κυβερνητικό μηχανισμό όχι μονάχα την εξουσία μιάς άλλης τάξης πάνω τους αλλά και την εξουσία της εθνικής καταπίεσης, ο αμυντικός εθνικισμός τους, τους σπρώχνει στο πλά'ι' της δικής τους εθνικής μπουρζουαζίας.
Γιατί, σύντροφοι, αν πρόκειται να αναπτυχθεί ένα αίσθημα δυσαρέσκειας μέσα στους αγρότες - και αυτό είναι δυνατό, και θα γίνει, γιατί οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες - η δυσαρέσκεια αυτή θα είναι εκατό φορές πιο επικίνδυνη όταν πάρει το χρώμα της εθνικής ιδεολογίας. Η εθνική ιδεολογία είναι δύναμη εκρηκτική, σε μερικές περιπτώσεις επαναστατική και σ' άλλες αντεπαναστατική, και στις δυο όμως περιπτώσεις μια τεράστια εκρηκτική δύναμη. Θυμηθείτε πως χρησιμοποίησε αυτό το δυναμίτη η μπουρζουαζία στους πολέμους, όταν κινητοποίησε αυτό το δυναμίτη η μπουρζουαζία στους πολέμους, όταν κινητοποίησε το προλεταριάτο για να υπερασπίσει τα λεγόμενα ''εθνικά'' συμφέροντα. Ήταν ένα διαβολικό πείραμα και πέτυχε σε βάρος μας. Η μπουρζουαζία έδειξε πως ήταν ικανή να χρησιμοποιήσει την εκρηκτική δύναμη του εθνικισμού για ιμπεριαλιστικούς σκοπούς.
Στην Ανατολή όμως, στις Ινδίες, στην Κίνα, εκατοντάδες ξεσηκώθηκαν σ' ένα εθνικό κίνημα ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Ο εθνικός αγώνας της Ανατολής είναι τρομαχτική εκρηκτική δύναμη, επαναστατικός δυναμίτης με κολοσσιαίο συντελεστή. Το καθήκον του ευρωπα'ι'κού προλεταριάτου είναι να αποδείξει πως είναι ικανό να χρησιμοποιήσει αυτή τη δύναμη.
Στη χώρα μας, σύντροφοι, στην οικοδομητική μας εργασία, ο εθνικός παράγοντας είναι δύναμη δυνητική, μπορεί να πάρει τον ένα ή τον άλλο δρόμο. Αν δεν σταθούμε ικανοί να πλησιάσουμε τον αγρότη, να τον μελετήσουμε, να μελετήσουμε τη γλώσσα του, την ψυχολογία του, μπορεί να τον σπρώξουμε σ' ένα δεύτερο κίνημα Πετλιούρα, κι ένα δεύτερο τέτοιο κίνημα θα ήταν πιο οργανικό, πιο βαθύ και πιο επικίνδυνο από το πρώτο.
Αυτό το δεύτερο κίνημα Πετλιούρα θα οπλιστεί μ' ένα εκπολιτιστικό πλάνο - στα σχολεία, στις κοπερατίβες, σ' όλες τις σφαίρες της ζωής - και κάθε δυσαρέσκεια του Ουκρανού αγρότη θα πολλαπλασιάζεται από τον εθνικό παράγοντα, κι ένα τέτοιο πράγμα θα είναι πιο επικίνδυνο από τις συμμορίες του Πετλιούρα.
Αν όμως ο Ουκρανός αγρότης νιώσει και δει ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα και η σοβιετική εξουσία ενεργούν στο εθνικό ζήτημα με πλήρη προσοχή και κατανόηση, λέγοντας, θα σου δώσουμε ότι μπορούμε, θέλουμε να βοηθήσουμε εσένα, τον καθυστερημένο αδελφό μας, θέλουμε να οικοδομήσουμε μαζί με σένα όλες τις γέφυρες κι όλα τα σκαλοπάτια με τα οποία θα ανυψωθείς, επιθυμούμε να συμβάλουμε όσο μπορούμε στις προσπάθειες σου, να σε βοηθήσουμε να συμμετάσχεις μ' αυτή τη γλώσσα, που είναι η γλώσσα του τόπου σου, στα πλεονεκτήματα του ανθρώπινου πολιτισμού. Σ' όλα τα κρατικά ιδρύματα, στους σιδηροδρόμους, στις ταχυδρομικές υπηρεσίες πρέπει να σε καταλαβαίνουν στη γλώσσα σου και να σου μιλάνε τη δική σου γλώσσα γιατί αυτό είναι το κράτος σου'', τότε ο αγρότης θα καταλάβει και θα εκτιμήσει μιά τέτοια στάση.
Ακόμα κι αν δεν μπορούμε να του προσφέρουμε ένα καλοεφοδιασμένο τριώροφο σχολείο γιατί είμαστε φτωχοί, πρέπει να του προμηθεύσουμε σχολεία όπου τα παιδία του να μπορούν να μαθαίνουν να διαβάζουν και να γράφουν στη γλώσσα που καταλαβαίνουν ο πατέρας κι η μάνα τους. Αν δεν το κάνουμε, ο αγρότης θα πολλαπλασιάσει τις κάθε λογής δυσαρεσκειές του με τον εθνικό συντελεστή κι αυτό θα αποτελέσει σοβαρότατη απειλή για την υπόσταση του σοβιετικού καθεστώτος.
Πρέπει να καταλάβουμε πως δεν έχουμε λύσει το εθνικό ζήτημα, όπως δεν έχουμε λύσει ούτε ένα οικονομικό ή πολιτιστικό ζήτημα. Μονάχα τις επαναστατικές προ'υ'ποθέσεις για τη λύση του εθνικού ζητήματος έχουμε δημιουργήσει. Τσακίσαμε την τσαρική φυλακή των λαών και των εθνοτήτων. Δεν αρκεί όμως να κηρύχνουμε την εθνική ισότητα, χρειάζεται και να δείχνουμε στους καταπιεσμένους λαούς με την πράξη μας - και είναι πολύ δύσπιστοι- ότι είμαστε μαζί τους, ότι εμείς είμαστε γι' αυτούς, ότι υπηρετούμε τα εθνικά τους συμφέροντα στην πραγματικότητα, με την δουλιά μας, και όχι με γενικόλογες φράσεις.
Ο λαός λέει ''κάλλιο περισσότερο παρά λιγότερο''. Περισσότερη προσοχή και σύνεση δεν πρόκειται να βλάψουν, η έλλειψή τους όμως σε καθετί που σχετίζεται με το εθνικό ζήτημα θα είχε σοβαρές συνέπειες για το Κόμμα. Να γιατί βάλαμε το εθνικό ζήτημα στην ημερήσια διάταξη του Συνεδρίου. Όπως και όλα τ' άλλα, έτσι κι αυτό το θέσαμε όχι μονάχα από άποψη αρχής αλλά και εντελώς συγκεκριμένα, προσαρμόζοντας το στο δοσμένο σταθμό της σοσιαλιστικής ανοικοδόμησης.
Ποιά οργανωμένη έκφραση μπορεί να δόσει το κράτος στις εθνικές απαιτήσεις; Η στάση της Ομοσπονδίας σ' αυτό το ζήτημα δεν είχε καθοριστεί. Τα τελευταία λίγα χρόνια βρισκόμαστε ολοκληρωτικά κάτω από την επίδραση της εντύπωσης πως αυτή η περίοδος δεν επρόκειτο να κοστίσει πολύ και όμοια με τους παλαιο-ορθόδοξους στα χρόνια του Μεγάλου Πέτρου που λέγανε: ''Τι μας χρειάζονται τα καλοχτισμένα σπίτια αφού περιμένουμε τη Δευτέρα Παρουσία'', έτσι κι εμείς ως ένα σημείο είχαμε την τάση να μην καταπιανόμαστε με μόνιμη οικοδομητική εργασία μια και περιμέναμε τη σύντομη επέκταση της επανάστασης.
Ύστερα ήρθε η ΝΕΠ, και αργότερα αποδείχτηκε πως η ΝΕΠ ήταν δουλειά που τραβούσε σε μάκρος, και είπαμε στον εαυτό μα ς πως πρέπει να φροντίσουμε να όχι για πέτρινα - απέχουμε πολύ απ' αυτά!- τουλάχιστον για κάπως πιο γερά σπίτια, παρόλο που είναι πρόσκαιρα. Η έκφραση της επιγνωσής μας γι' αυτό είναι η σημερινή κρατική οργάνωση του εθνικού ζητήματος. Αρχίσαμε με τη δημιουργία της Ένωσης των Σοβιετικών Δημοκρατιών και ύστερα είδαμε ότι δεν είχαμε φροντίσει για ένα οργανωτικό μηχανισμό που μ' αυτόν να μπορούμε να σταθμίζουμε μ' ακρίβεια τα ιδιαίτερα συμφέροντα και τις απαιτήσεις των κάθε λογής εθνοτήτων, σαν τέτοιων. Από εδώ οδηγηθήκαμε στην ιδέα ενός ειδικού σοβιετικού αντιπροσωπευτικού σώματος των εθνοτήτων, που αρχικά σοκάρισε πολλούς συντρόφους.
Πρέπει να ομολογήσω πως στην αρχή δεν πολυσυμπάθησα αυτήν την άποψη. Η ίδια η έκφραση ''δεύτερη Βουλή'' ξαναδημιουργούσε ένα δυσάρεστο συναίσθημα, με το να μας ξαναφέρνει στη μνήμη τα παλιά εγχειρίδια του Συνταγματικού Δικαίου. Το ζήτημα όμως δεν ήταν καθόλου αυτό. Το ζήτημα ήταν πως είχαμε ανάγκη ν' αντιμετωπίσουμε το εθνικό πρόβλημα με τρόπο συστηματικό, οργανωμένο και σχεδιασμένο. Εδώ, αν το θέλετε, υπάρχει κάποια αναλογία με την Κεντρική Επιτροπή Ελέγχου. Τι είναι η Κεντρική Επιτροπή Ελέγχου; Όχι βέβαια πανάκεια, και θα ήταν παραλογισμός να πιστεύουμε πως δημιουργήσαμε ένα όργανο, που μπορεί να λύνει όλα τα προβλήματα. Είναι ένα καινούργιο όργανο που πιο σωστά και πιο συστηματικά ελέγχει τι γίνεται στη κρατική μηχανή μας, στο Κόμμα και στην εργατική τάξη και μ' αυτόν τον τρόπο μεγαλώνει τις πιθανότητες για την ορθή λύση των προβλημάτων.
Και τι είναι η Βουλή των Εθνοτήτων; Είναι ένα ειδικό όργανο για να εξακριβώνουμε συστηματικότερα που μας πονάει κάθε εθνικός κάλος, με ποιο τρόπο μια εθνική ομάδα θα αντιδράσει σε τούτο, ή το άλλο μέτρο, κλπ. Η γενική ηγεσία στην εθνική πολιτική παραμένει βέβαια πλέρια κι ολοκληρωτικά στα χέρια του Κομματός μας. Το Κόμμα όμως δεν μπορεί να κατεβάσει από το κεφάλι του τις λύσεις όλων αυτών των προβλημάτων με τη μέθοδο μονάχα της εσωτερικής άσκησης της κομματικής σκέψης, το Κόμμα χρειάζεται οργανωμένη επαφή με τα συγκεκριμένα καθήκοντα και συνθήκες. Για να λύσει παλιά πριβλήματα το Κόμμα χρειάζεται επίσης και στο εθνικό ζήτημα νέα, πιο πολυσύνθετα και πιο βελτιωμένα όργανα, και πιο συστηματικές και σχεδιασμένες μέθοδες.
Ομιλία του Τρότσκι στην 7η Συνδιάσκεψη του Κ.Κ. Ουκρανίας (5 του Απρίλη 1923)
εξαιρετικό κείμενο εισήγηση
ΑπάντησηΔιαγραφή